HIV infeksiyonlarının başarılı tedavisini engelleyen önemli faktörlerden biri, dirençle ilişkili mutasyonların gelişmesi ve yayılmasıdır. Bu nedenle, HIV ilaç direncinin yaygınlığının ve ortaya çıkışının sürekli izlenmesi önemlidir. Bu çalışma, ilaç direncinin antiretroviral tedavinin (ART’nin) etkinliğini nasıl etkilediğini araştırmayı amaçlamış.
Bu sistematik derleme, 2004-2024 yılları arasında hem daha önce ART almamış (ART-naif) hem de ART almış (ART deneyimli) HIV ile yaşayan bireylerde ART direncini incelemiş. Bu kapsamda, Scopus, Web of Science, PubMed ve Google Scholar veri tabanlarında uygun anahtar kelimelerle tarama yapılmış. Toplam 101 potansiyel yayından 41’i bu derlemeye dahil edilmiş. ART-naif ve ART deneyimli HIV ile yaşayan bireylerden alınan toplam 5523 örnek ilaç direnci analizi için kullanılmış. Üç çalışma dışındaki çalışmalarda ortalama yaşları 32 ile 45 arasında değişen yetişkinler incelenmiş ve erkek oranının kadınlardan daha fazla olduğu gösterilmiş. Orta Doğu ve Kuzey Afrika ülkelerinde tedavi-deneyimli HIV ile yaşayan bireyler genellikle iki nükleozid revers transkriptaz inhibitörü (NRTI) ilacı ile bir nükleozid olmayan revers transkriptaz inhibitörü (NORTI) ilacının kombinasyonundan oluşan bir rejim almaktaymış. En sık rastlanan mutasyonlar NRTI’larda (M184V, D67N, V75M, M41L ve T69N), NORTI’larda (K103N, K101E, V106A ve G190S) ve proteaz inhibitörlerinde (M361 ve H69K) bulunmuş. Direnç oranları en yüksek tedavi-deneyimli gruplar, sırasıyla %52.78 ve %43.03 ile İsrail ve İran’da görülmüş. Türkiye’deki ART-naif grupta ise direnç oranı %53.57 olarak saptanmış. Bölgede en yaygın HIV-1 alt tipleri B, CRF35-AD, CRF01-AE, A1, CR02-AG, C ve D imiş. CRF35-AD, A ve C alt tiplerinde M184V ve K103N/S gibi yüksek sıklıkta ilaç direnci mutasyonları gözlenmiş.
Sonuçlar, her iki grupta da revers transkriptaz inhibitörlerine, proteaz inhibitörlerine ve integraz inhibitörlerine karşı önemli düzeyde ilaç direncinin ortaya çıktığını göstermiş. Bu bulgu, ART’ye yanıt şansını artırmak için ART-naif HIV ile yaşayan bireylere ve revers transkriptaz inhibitörlerine ve/veya proteaz inhibitörlerine karşı direnç geliştiren HIV ile yaşayan bireylere integraz inhibitörlerinin reçete edilmesinin önemini vurgulamış. Aynı zamanda, tedavi başarısızlığına katkıda bulunan yetersiz ART uyumu ve uygun izleme sistemlerinin eksikliği gibi temel faktörlerin belirlenmesini de içerdiği vurgulanmış.
Khodadad N, Hashempour A, Nazar MMKA, Ghasabi F. Evaluating HIV drug resistance in the middle East and North Africa and its associated factors: a systematic review. Virol J. 2025;22 (1): 112.
